Page 59 - historia 6

Szkolnictwo i nauka
Renesans przyczynił się w Polsce do rozwoju szkolnictwa. Powstawało
wiele szkół parafi alnych, w których uczono czytania i pisania oraz ra-
chunków. Prawdziwy rozkwit przeżywała Akademia Krakowska

oraz inne szkoły wyższe działające w Rzeczypospolitej od XVI wie-
ku – akademia biskupa Jana Lubrańskiego w Poznaniu, uniwersytet
w Wilnie i Akademia Zamojska w Zamościu. Wraz ze sprowadzeniem
jezuitów do Polski rozwijało się szkolnictwo jezuickie. Wysoki poziom
prezentowały protestanckie gimnazja w Gdańsku, Toruniu i Elblągu.
Na czasy renesansu przypada postęp w takich dziedzinach, jak
matematyka i astronomia, przede wszystkim dzięki dokonaniom Duży rozgłos za granicą
Mikołaja Kopernika. Rozwijały się też kartografi a i geografi a. zyskał polski myśliciel i pisarz
Na tym polu zasłużyli się Bernard Wapowski, wydawca pierw- Andrzej Frycz Modrzewski.
szych map Europy Wschodniej i Polski, oraz Maciej z Miechowa, W swoim dziele O poprawie
twórca pierwszej nowożytnej geografi i Rzeczypospolitej. Ówczesne Rzeczypospolitej opisał zasady
funkcjonowania nowoczesnego
dziejopisarstwo reprezentowali z kolei wybitni polscy historycy – państwa, w którym wszyscy
Marcin Kromer i Marcin Bielski. Kromer był autorem kroniki ludzie powinni być równi wobec
dziejów Polski. Natomiast Bielski napisał pierwszą polską historię prawa. W tamtych czasach były
powszechną, czyli opisującą dzieje świata. to poglądy bardzo nowatorskie.

Andrzej Frycz Modrzewski przeciwko nierówności praw

[…] jakże jednak [jest] z karą za zabójstwo plebejusza ? Za nie bo- 1 Plebejusz – w dawnej Polsce:
1
wiem płaci się tylko grzywną , i to o wiele mniejszą, niż za zabójstwo człowiek nienależący do stanu
2
szlachcica. Tedy i wskutek nierówności grzywny, i wskutek zaniechania szlacheckiego.
więzienia powstaje najwyższa nierówność w osądzaniu zabójstwa ludzi 2 Grzywna – kara pieniężna wy-
różnych stanów […]. Jakże więc, czy ludzie plebejskiego stanu nie są mierzana za przestępstwo.
na podobieństwo Boga stworzeni, skoro za ich zabicie mniej się płaci? 3 Możność – możliwość.
Niechże wystarczy to, że plebejuszom, choćby nie wiem jak odznaczali
się cnotą i naukami, odjęto wszelką możność dojścia w Rzeczypospoli-
3
tej do wysokich urzędów i że odczuwają to oni jako umniejszenie swych
praw podstawowych.

Źródło: A.F. Modrzewski, O poprawie Rzeczypospolitej,
w: Wiek XVI–XVIII w źródłach…

1 Wymień przykłady nierówności przytoczone przez Andrzeja Frycza
Modrzewskiego w zacytowanym fragmencie tekstu.
2 Czy autor ocenił ustrój ówczesnej Rzeczypospolitej jako sprawiedliwy?
Uzasadnij odpowiedź.

57
57

0618_881295_historia_kl6.indd 57 18.06.2019 11:06:23