Page 82 - historia 6
P. 82
Ustrój Rzeczypospolitej
Warunkiem objęcia polskiego tronu przez Henryka Walezego (a póź-
niej przez jego następców) było zaprzysiężenie dwóch dokumentów.
Pierwszym z nich były artykuły henrykowskie (nazwane tak
od imienia pierwszego elekcyjnego władcy Rzeczypospolitej), dru-
Artykuły henrykowskie gim – pacta conventa, które uchwalono na sejmie elekcyjnym.
eksponowane na wystawie Artykuły henrykowskie zawierały najważniejsze zasady ustrojowe
w Zamku Królewskim Rzeczypospolitej. Polski tron miał pozostać elekcyjny, co oznacza-
w Warszawie. ło, że po śmierci monarchy to szlachta wybierze nowego władcę.
Król nie miał prawa udzielić zgody na koronację następcy za swoje-
go życia. Rzeczpospolita była więc monarchią elekcyjną.
W artykułach henrykowskich ustalono również zakres władzy
monarszej. Król mógł wypowiadać wojnę, zwoływać pospolite ru-
szenie i nakładać podatki tylko za zgodą sejmu. Z pomocą senatorów
kierował polityką zagraniczną. Artykuły henrykowskie potwierdza-
ły dawne przywileje szlacheckie i uprawnienia sejmu walnego. Miał
on być zwoływany przynajmniej raz na dwa lata (na okres nie dłuższy
niż sześć tygodni). W dokumencie zapisano również prawo szlachty
do wypowiedzenia posłuszeństwa królowi.
Artykuły henrykowskie – fragmenty
A iż w tej zacnej Koronie narodu polskiego i litewskiego, ruskiego, infl anc-
kiego i innych niemało jest różnowierstwa, przestrzegając na potem jakich
1
2
1 Przestrzegając na potem ja- sedycyj i tumultu , […] warowali to sobie niektórzy obywatele korony
kich sedycyj i tumultu – aby za- konfederacją osobliwą, że w tej mierze w sprawie religii mają być w pokoju
pobiec w przyszłości rozruchom zachowani, którą my obiecujemy trzymać w pokoju czasy wiecznymi. […]
i zamieszkom na tle religijnym. A jeślibyśmy (czego Boże uchowaj) co przeciw prawom, wolnościom,
3
2 Warowali – zagwarantowali, artykułom, kondycjom wykroczyli albo czego nie wypełnili, tedy oby-
zapewnili. watele koronni obojga narodu od posłuszeństwa i wiary nam powinnej
3 Kondycjom – umowom, wa- wolne czyniemy […].
runkom.
Źródło: Artykuły henrykowskie z 1573 r., w: Wiek XVI–XVIII w źródłach…
1 Wyjaśnij swoimi słowami znaczenie następujących terminów:
różnowierstwo, obywatele koronni.
2 Wymień wolności szlacheckie, które król gwarantował w cytowanym
fragmencie artykułów henrykowskich. Czym mogło skutkować
nieprzestrzeganie przez króla tych wolności?
3 Do jakiego dokumentu odniesiono się w pierwszym akapicie tekstu?
80
80
0618_881295_historia_kl6.indd 80 18.06.2019 11:07:29
