Page 145 - historia 8

Delegat Rządu RP na Kraj Jan Stanisław Jankowski i przewodniczący RJN
Kazimierz Pużak. W dniach 18–21 czerwca 1945 r. przywódcy PPP zasiedli
na ławie oskarżonych przed sowieckim sądem. Zarzucono im działanie na szko-
dę ZSRS i kolaborację z Niemcami. Większość oskarżonych została skazana
na kary więzienia. Najwyższe wyroki otrzymali Okulicki (10 lat) i Jankowski
(8 lat). Obaj zmarli (być może zostali zamordowani) w sowieckich więzieniach.

Powołanie TRJN
Dnia 28 czerwca 1945 r. – kilka dni po zakończeniu procesu szesnastu – utwo- Generał Leopold Okulicki na ławie
rzono Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej (w skrócie: TRJN). Stało oskarżonych w procesie szesnastu
się to zgodnie z postanowieniami jałtańskimi. Na premiera TRJN powołano
Edwarda Osóbkę-Morawskiego z Polskiej Partii Socjalistycznej. Wi- Polska Partia Socjalistyczna (PPS)
cepremierami zostali – Władysław Gomułka z PPR i niezależny od komu- – tzw. odrodzona PPS, partia utworzona
nistów polityk ludowy Stanisław Mikołajczyk – były premier rządu RP w 1944 r. Jej działacze opowiadali się
na uchodźstwie. Oprócz Mikołajczyka do TRJN weszło jeszcze kilku nieza- za współpracą z PPR i popierali PKWN.
leżnych działaczy. Większość ministrów pochodziła jednak z Polskiej Partii Poza nazwą ugrupowanie nie miało
nic wspólnego z przedwojenną PPS
Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej. Komuniści i socjaliści objęli klu- i utworzoną w czasie wojny PPS-WRN.
czowe ministerstwa w rządzie: obrony narodowej, bezpieczeństwa publiczne-
go, sprawiedliwości i propagandy. W ten sposób uzyskali całkowitą kontrolę
nad aparatem terroru. Pozwoliło im to umocnić swoją władzę w kraju.
W składzie TRJN nie znalazł się żaden przedstawiciel rządu londyńskiego,
dotąd uznawanego przez Zachód. Premier Tomasz Arciszewski krytycznie od-
niósł się do postanowień z Jałty i uznał je za piąty rozbiór Polski. Zaprotestował
też przeciw powstaniu TRJN. Pomimo jego sprzeciwu gabinet został uznany
przez ZSRS, USA i Wielką Brytanię. Tym samym rząd RP na uchodźstwie
przestał być uznawany przez Zachód za rząd reprezentujący Polskę.
Powstanie TRJN i uznanie go przez mocarstwa zachodnie, a także uwię-
zienie przez Rosjan przywódców Polskiego Państwa Podziemnego znacząco
osłabiło nasze podziemie. W tej sytuacji przedstawiciele Rady Jedności Na-
rodowej i Delegatury Rządu RP na Kraj podjęli decyzję o ich rozwiązaniu.

Stanisław Mikołajczyk (1901–1966)

– polityk, działacz ruchu ludowego, poseł na sejm w latach 1930–1935. Walczył w powstaniu
wielkopolskim, wojnie polsko-bolszewickiej i wojnie 1939 r. Od 1939 r. przebywał na emigra-
cji. W latach 1940–1943 był wicepremierem w rządzie Władysława Sikorskiego, a od lipca
1943 r. do listopada 1944 r. – premierem rządu RP na uchodźstwie. W 1945 r. w odróżnie-
niu od Arciszewskiego podjął rozmowy z komunistami na temat utworzenia TRJN. Wszedł
do rządu jako wicepremier i minister reform rolnych. Był współzałożycielem i wicepreze-
sem największej partii opozycyjnej wobec PPR – Polskiego Stronnictwa Ludowego. Zda-
wał sobie sprawę z nastrojów antykomunistycznych panujących w kraju. Wierzył, że przy
zapewnieniu wolnych wyborów zwycięstwo jego partii jest możliwe. Po sfałszowaniu wyborów przez komunistów
w 1947 r. w obawie przed aresztowaniem opuścił kraj i osiadł w USA.

143