Page 105 - polski 8 cz2

Więcej o języku

Lato, Laty, Lacie... Odmiana nazwisk

Odmiana nazwisk może sprawiać problemy, więc wiele osób używa ich w postaci nieodmienionej. Można spotkać
się z dedykacją typu: dla Jana Nowak lub formułą: ...wzywa się obywatela Stefana Tkacz... (w piśmie urzędowym).
Pamiętać trzeba, że ogromna większość nazwisk męskich się odmienia, a nieodmiennych pozostaje jedy-
nie kilka typów nazwisk obcych (m.in. akcentowane na ostatnią sylabę nazwiska francuskie, np. Hugo (czyt. igo)
lub zakończone dźwiękiem, którego nie ma w polszczyźnie, np. Ramonescu (czyt. ramonesku), Dubois (czyt. dibła).
Aby ustrzec się przed błędem, trzeba poznać różne sposoby odmiany (np. korzystając ze słownika poprawnej
polszczyzny). Najczęściej jednak wystarczy posłużyć się własną intuicją językową i nie bać się odmieniać nazwisk.
Współcześnie najwięcej kłopotów sprawia używanie nazwisk zakończonych na -o, np. Lato, Puzio. Oto wzory
ich odmiany.

Lato (-o po głosce twardej) jak tona Puzio (-o po głosce zmiękczonej) jak dziadunio

M. Lato Puzio

D. Laty Puzia

C. Lacie Puziowi

B. Latę Puzia

N z Latą z Puziem

M. o Lacie o Puziu

Uwaga: Kłopotliwe jest użycie nazwisk w wołaczu. Można zwrócić się do kogoś: Nowaku! – ale brzmi to nienatu-
ralnie; można powiedzieć również: Nowak! – to natomiast brzmi potocznie, a nawet niegrzecznie. Najlepiej zwrócić
się do kogoś: panie Nowak!

Nazwiska żeńskie odmienne zakończone są samogłoską -a. Nazwiska żeńskie z przyrostkami -ska, -cka, -dzka, -na
oraz -owa, np. Kowalska, Sawicka, Domeradzka, Kowalowa, odmieniają się jak przymiotniki (np. miła, wesoła). Inne
nazwiska kobiet zakończone na -a (w tym zakończone na -ówna, -anka oraz na -ina /-yna), np. Kowalczykówna,
Skarżanka, Zarębina, odmieniają się jak rzeczowniki żeńskie zakończone na -a (np. głowa).
Nazwisk żeńskich tworzonych od polskich nazwisk męskich o postaci przymiotnika, np. Zimny, można używać
także w formie bez wymiany końcówki -y na -a, będącej wykładnikiem żeńskości – istnieje tendencja do nieod-
mieniania tych nazwisk, gdy odnoszą się one do kobiety. Można więc powiedzieć: panna Zimny (oprócz równie
poprawnej: panna Zimna). W takiej jednak sytuacji powinno się dodawać do nazwiska odmienione imię lub wyraz
wskazujący na płeć, np.: pani, panna. Pozostałe nazwiska noszone przez kobiety są nieodmienne, np.: Reszke, Ptak,
Puzio (o Annie Reszke, z Magdą Ptak, obok Ewy Puzio).
Odmianie podlegają również nazwiska oraz imiona obcojęzyczne. Jeśli imię albo nazwisko angielskie
lub francuskie kończy się w mianowniku literą, której nie wymawiamy (bądź literami, których nie wymawiamy),
końcówkę w innych przypadkach zapisuj po apostrofie, np.: Blake (czyt. blejk) – Blake’a, Blake’u (czyt. blejka, blejku),
ale: z Blakiem (czyt. blejkiem); Descartes (czyt. dekart) – Descartes’a, Descartes’em (czyt. dekarta, dekartem),
ale: o Deskarcie (czyt. dekarcie); Perry (czyt. peri) – Perry’ego, Perry’emu (czyt. perego, peremu), ale: z Perrym; Pierre
(czyt. pier) – Pierre’a, Pierre’em (czyt. piera, pierem) ale: o Pierze.

103