Page 157 - wos 8

Ustroje państw

Sposób wyboru władzy oraz styl i metody zarządzania państwem decydują
o ustroju politycznym państwa. Wyróżnia się trzy zasadnicze typy ustroju: Ustrój polityczny – zasady
• demokratyczny, prawne określające organizację
• autorytarny, i sposób funkcjonowania państwa,
• totalitarny. społeczeństwa, instytucji publicznych;
Demokracja to system rządów, w którym uznaje się wolę większości pojęcia bliskoznaczne: system
polityczny, reżim polityczny.
obywateli jako źródło władzy i przyznaje się im prawa oraz wolności politycz-
ne gwarantujące sprawowanie tej władzy. Państwo demokratyczne charakte- Ciekawe!
ryzuje się szeregiem wartości i zasad, które stanowią fundament jego ustroju. Polska jest państwem, które w XX wie-
Pozwalają one w pełni decydować obywatelowi o swoim życiu, a także umoż- ku przeszło przez wszystkie trzy modele
liwiają aktywny udział w rządzeniu państwem. Najważniejsze zasady ustroju ustrojowe. W latach 1918–1926, po odzy-
demokratycznego to: skaniu niepodległości, była państwem
• wolność obywateli – mogą oni swobodnie podejmować wszelkie wybory w pełni demokratycznym. W latach
i decyzje, 1926–1939, po zamachu stanu i przeję-
ciu władzy przez J. Piłsudskiego, stała
• równość wobec prawa – wszyscy obywatele bez względu na wszelkie róż- się państwem autorytarnym. Po II woj-
nice traktowani są jednakowo, nie światowej, w latach 1944–1956, za-
• suwerenność narodu – władza zwierzchnia w państwie należy do narodu, panował w Polsce reżim totalitarny, na-
• trójpodział władzy – władza dzieli się na ustawodawczą, wykonawczą i są- rzucony przez Związek Radziecki. Z kolei
downiczą, w latach 1956–1989 złagodzenie tota-
• praworządność – działania obywateli i organów państwa nie mogą być litarnych rządów ponownie przybliżyło
sprzeczne z obowiązującym prawem (państwo prawa), ustrój państwa polskiego do modelu au-
torytarnego. Po 1989 r. Polska na powrót
• pluralizm polityczny – partie polityczne i inne organizacje mogą swobod- stała się państwem demokratycznym.
nie powstawać i działać,
• wolne wybory – wybory władz są nieskrępowane i powszechne,
• gospodarka rynkowa – istnieje swoboda działalności gospodarczej opartej
na własności prywatnej.
Państwami o ustroju demokratycznym są obecnie niemal wszystkie kra-
je Europy, w tym Rzeczpospolita Polska. Demokracja w Polsce szczegółowo
omówiona została w następnym dziale.
Autorytaryzm zwany jest inaczej rządami silnej ręki. W tym ustroju
władza, przejęta najczęściej w wyniku zamachu stanu, skupiona jest w rę-
kach przywódcy i jego najbliższych współpracowników. Rządzą oni przy
poparciu armii, służb policyjnych i aparatu urzędniczego lub z pomocą wy- Tłumienie manifestacji pokojowej
kreowanego ruchu społecznego. Autorytaryzm tworzy pozory demokracji, w Mińsku (Białoruś).
pozostawiając demokratyczne instytucje, opozycję, niezależne media, pod-
stawowe prawa obywatelskie, pod warunkiem że nie będą nadmiernie szko- Opozycja – ugrupowania
dzić uzurpowanej władzy. (w szczególności partie polityczne)
Przykładami państw autorytarnych są np. Chiny, Białoruś, Kuba. Reżim lub ruchy społeczne sprzeciwiające się
autorytarny istniał też w większości państw Europy w okresie międzywojennym. polityce władz.
Totalitaryzm to system polityczny, w którym deptane są wszelkie demo- Uzurpacja – zagarnięcie władzy
kratyczne zasady i wartości. W państwie totalitarnym nieograniczoną wła- wbrew prawu, przywłaszczenie sobie
dzę sprawuje jedna masowa partia z dyktatorem na czele, która kontroluje praw do czegoś.

155