Page 26 - geografia 7
P. 26
Rzeka u ujścia (dolny bieg rzeki) Wpływ czynników środowiskowych na systemy rzeczne
Podłoże geologiczne. Jeśli skały podłoża są przepuszczalne – jak piaski
i żwiry pochodzenia lodowcowego występujące w dużej części Polski – wody
opadowe i roztopowe wsiąkają łatwo w podłoże, zasilając wody podziemne.
Tylko część wody spływa po powierzchni, bezpośrednio do rzek. Takie wa-
runki ma także Europa Wschodnia i Zachodnia. Inaczej jest np. na Półwy-
spie Skandynawskim, gdzie podłoże tworzą lite, nieprzepuszczalne skały. Tam
wody spływają wprost do rzek. Te płyną szybko, niosą dużo wody, ale są krót-
1.24 Żuławy Wiślane powstały kie. Rzeki Polski, w odróżnieniu od skandynawskich, transportują dużo mate-
z materiału naniesionego przez riału skalnego, który pochodzi z niszczenia mało odpornego podłoża. Z tego
Wisłę u jej ujścia materiału u ujścia mogą utworzyć się płaskie równiny nazywane deltami
– od greckiej litery delta (Δ). Rzeka w delcie rozgałęzia się na wiele ramion
Rzeka w środkowej części i płynie bardzo wolno.
(środkowy bieg rzeki) Ukształtowanie terenu. Większość terytorium Polski jest równinna.
Sprawia to, że najdłuższe rzeki w naszym kraju płyną spokojnie. Podobnie jest
w Europie Wschodniej i Zachodniej – gdzie przeważają niziny, np. na Nizinie
Niemieckiej czy Nizinie Francuskiej. Na terenach o bardziej zróżnicowanym
ukształtowaniu – np. w Europie Północnej i Południowej – rzeki muszą po-
konać dużą różnicę wysokości na krótkim odcinku i płyną znacznie szybciej.
Mówimy o nich, że mają duży spadek.
Warunki klimatyczne. Od klimatu i od miejsca, w którym znajdują
się źródła, zależy ilość wody w rzece i zmiany jej poziomu w ciągu roku.
1.25 Na nizinach Wisła płynie
wolniej niż blisko źródeł, mimo Rzeki są zasilane z lodowców, ze śniegu lub z opadów deszczu. Od klimatu
że niesie więcej wody zależy, jak zmienia się stan wody w rzece, czyli poziom wody w jej korycie.
Od niego też zależy, kiedy następuje wzrost jej poziomu, czyli wezbranie,
lub kiedy stany są bardzo niskie – co określa się terminem niżówka. Rzeki
Rzeka blisko źródeł
(górny bieg rzeki) Europy Zachodniej są w większości zasilane przez opady deszczu w chłod-
nych porach roku (jesienią, zimą). Rzeki Europy Wschodniej najwięcej wody
niosą na wiosnę, gdy topi się śnieg, czyli występują roztopy, oraz w lecie w cza-
sie największych opadów.
Tab. 1.3 Stany wód rzek Europy w zależności od sposobów zasilania
Przeważający Charakterystyka
Położenie
sposób zasilania stanów wód
1.26 Blisko źródeł Wisła płynie Europa Zachodnia deszczowy wezbrania w porze chłodnej
szybko ze względu na duży spadek
terenu i skaliste podłoże, chociaż Europa Północna śnieżny wezbrania wiosną
niesie mało wody
Europa Wschodnia śnieżno-deszczowy wezbrania wiosną i latem
Europa Południowa deszczowy wezbrania w porze chłodnej
Stan wody – poziom wody w rzece Europa Środkowa śnieżno-deszczowy wezbrania roztopowe
odczytywany na wodowskazie; stan wiosną i deszczowe – latem
wody nie jest głębokością rzeki.
24
28.11.2022 21:30:24
1128_883352 _geografia_kl7_LIFT_DRUK.indd 24 28.11.2022 21:30:24
1128_883352 _geografia_kl7_LIFT_DRUK.indd 24
