Page 66 - geografia 8

Cyrkulacja powietrza w strefi e międzyzwrotnikowej Ruch obrotowy Ziemi sprawia, że kierunek pasatów nie jest W E
prostopadły do równika i zwrotników. Na obu półkulach ich
kierunek odchyla się ku zachodowi.
Afrykę przecinają równik i południk 0° (il. 2.1). Kontynent leży zarówno na półkuli północnej Na półkuli północnej pasaty wieją nie z północy, lecz z pół- Zwrotnik
i południowej, jak i wschodniej i zachodniej. Większość jego obszaru, ok. 80%, znajduje się w strefie nocnego wschodu, a na południowej – nie z południa, lecz wyż Raka
międzyzwrotnikowej. Występuje tu charakterystyczna dla niej cyrkulacja powietrza (czynnik strefowy) południowego wschodu (il. 2.3).
ściśle związana z ilością docierającej energii słonecznej (il. 2.2). Cyrkulacja ta oddziałuje na większość niż Równik
Afryki – kształtuje wielkość opadów atmosferycznych i ich rozkład w ciągu roku (il. 2.5 i 2.6). To z kolei Zwrotnik
wpływa na zróżnicowanie roślinności, gleb oraz warunków życia i gospodarowania ludzi. wyż Koziorożca

Ciekawe! kierunki 1 W pobliżu równika ilość energii słonecz- 2.3 Kierunki pasatów
pasatów
nej docierającej do powierzchni Ziemi
W wyż jest największa. Znajdujące się tam silnie Zwrotnik Raka W
baryczny
nagrzane i wilgotne powietrze wznosi się. Cyrkulacja powietrza w strefi e międzyzwrotnikowej silnie wpły-
N niż To powoduje, że przy powierzchni Zie- wa na sumy opadów atmosferycznych w Afryce i na ich roczny
baryczny
40° N rozkład (il. 2.5 i 2.6). Najwięcej opadów notuje się w strefi e ni-
pustynie mi tworzy się pas niskiego ciśnienia (niż Równik żów równikowych. Niże te – wraz z wyżami zwrotnikowymi –
baryczny). przesuwają się na północ lub południe w zależności od miej-
2 Wraz z wysokością nad poziomem morza sca górowania Słońca (il. 2.4). Kiedy Słońce góruje w pobliżu
O
30° W
powietrze się ochładza. Zawarta w nim Zwrotnik Koziorożca zwrotnika Raka, strefa opadów przesuwa się na północ – wte-
c
W
Pasaty mają regularny przebieg nad mo- Zwrotnik Raka S a h a r a 4 para wodna skrapla się i tworzy chmury. dy występuje tam pora deszczowa (il. 2.5 i 2.6). Na południe od
równika w tym samym czasie jest pora sucha. Dlatego w stre-
rzami. Z tego powodu ich znaczenie było 20° e Z nich w strefi e równikowej prawie co- fi e klimatów równikowych – obok klimatu równikowego wy-
bardzo duże w erze wielkich odkryć geo- a 3 dziennie, zwykle po południu, pada obfi ty bitnie wilgotnego – wydziela się też klimat równikowy z porą
grafi cznych, gdy siłę napędową statków deszcz. Jest to tzw. deszcz zenitalny. deszczową i porą suchą. W niektórych klasyfi kacjach klima-
stanowił wiatr. n 5 Niger 3 Suche już i chłodne powietrze przemiesz- tycznych określa się go jako podrównikowy, dla odróżnienia
10° cza się – na wysokości kilkunastu kilome- od klimatu równikowego wybitnie wilgotnego z całorocznymi
trów nad powierzchnią Ziemi – w stronę 2.4 Przykład przesunięcia strefy deszczów zenitalnych opadami. Strefę, w której występuje klimat podrównikowy, na-
zwrotników. na północ od równika w czasie lata na półkuli północnej zywa się strefą podrównikową.
Pasat – wiatr stały, tzn. wiejący 4 W okolicach obu zwrotników powietrze to
A
regularnie przez cały rok (od wyżów 0° t Równik N 1 2 osiada. Silnie naciska na powierzchnię 20° 0° 20° 40° 60° 20° 0° 20° 40° 60°
zwrotnikowych do niżu równikowego). Ziemi, dlatego w pobliżu zwrotników two- 0 1000 km 0 1000 km
Jest ciepły i suchy. Na skutek ruchu l rzą się strefy wysokiego ciśnienia (wyże Tunis Tunis
obrotowego Ziemi jego kierunek na a baryczne). Kiedy powietrze przemieszcza Ajn Salih Ajn Salih
półkuli północnej odchyla się w prawo, 10° 5 się w dół, mocno się ogrzewa. W związku Zwrotnik Raka 20° Zwrotnik Raka 20°
a na południowej – w lewo. n z tym w strefi e wyżów zwrotnikowych jest
gorąco, sucho i bezchmurnie. Opady po- 1200 mm Garoua 1200 mm Garoua
t
20° 3 jawiają się bardzo rzadko. Powstał tu pas Bangi Bangi
W 4 0° 0°
Zwrotnik Koziorożca pustyń. W Afryce na półkuli północnej jest 600 Równik 600 Równik
y
Pustynia Namib to Sahara, a na półkuli południowej – Na- 300 Malindi 300 Malindi
c
Pustynia Kalaha ri mib i Kalahari. Pas pustyń zwrotnikowych 180 180
60
60
30° k występuje też w Azji, Australii i Ameryce.
Na podstawie mapy Afryki (il. 2.1) lub 5 Stała różnica ciśnienia między strefą rów-
i
mapy świata (na wklejce) określ szero- nikową a obiema strefami zwrotnikowymi Zwrotnik Koziorożca 20° Zwrotnik Koziorożca 20°
40°
kość geografi czną afrykańskich przy- powoduje, że wieją tam stałe wiatry –
lądków wysuniętych najdalej na północ pasaty. Są one ciepłe i suche. Powietrze,
i na południe. Porównaj wartości. które przemieszcza się przy powierzchni
Wskaż na mapach sum opadów at- Ziemi od zwrotników w stronę równika, 20° 0° 20° 40° 60° 20° 0° 20° 40° 60°
mosferycznych (il. 2.5 i 2.6) ruchem pal- staje się coraz bardziej wilgotne i w strefi e 2.5 Suma opadów atmosferycznych w Afryce 2.6 Suma opadów atmosferycznych w Afryce od kwietnia
ców kierunki wiania pasatów. 2.2 Schemat cyrkulacji pasatowej równikowej cykl zaczyna się powtarzać. od października do marca do września

64 2 3

02.07.2021 14:49:25
0702_881426 _geografia_kl8_DRUK.indd 64
0702_881426 _geografia_kl8_DRUK.indd 64 02.07.2021 14:49:25