Page 137 - historia 6

Teoria umowy społecznej
Inna koncepcja popularyzowana przez oświeceniowych filozofów
odnosiła się do kwestii pochodzenia władzy monarszej. Zakładała
ona, że król nie sprawuje władzy z Bożej łaski, ale dzięki niepisanej
umowie społecznej, zawartej między monarchą a poddanymi.
Na jej mocy lud oddaje władzę w ręce króla, który w zamian dba
o pomyślność i bezpieczeństwo swoich poddanych. Jeśli natomiast
narusza zasady umowy społecznej, lud ma prawo go obalić. Kon-
cepcję umowy społecznej rozwinął Jan Jakub Rousseau [czyt.
ruso], który głosił zasadę suwerenności narodu. Zgodnie z nią
lud sprawuje nadrzędną (czyli suwerenną) władzę w państwie, a rzą-
dzący (w tym królowie) tylko zarządzają nim w jego imieniu, czyli Jan Jakub Rousseau
są sługami ludu. Obywatele mają zatem prawo w każdej chwili od- przedstawił swoje poglądy
wołać rządzących lub ograniczyć ich uprawnienia. W XVIII wie- w dziele Umowa społeczna.
ku, gdy wiele państw było monarchiami absolutnymi, takie poglądy Cieszyło się ono dużą
były bardzo śmiałe. Z opiniami Rousseau najsilniej identyfikowały popularnością w XVIII wieku
się zatem grupy, które dążyły do obalenia starego ładu (np. opozycja i było głośno komentowane.
antykrólewska we Francji).

Literatura w służbie oświecenia

Pisarze oświeceniowi zdawali sobie sprawę, że aby
zmieniać sposób myślenia ludzi, muszą docie-
rać do jak największej części społeczeństwa.
Dlatego starali się upowszechniać ideały epoki
w przystępny sposób, tak by nawet niewykształco-
ny człowiek zrozumiał ich sens. Opierali się przy
tym na maksymie Horacego docere et delectare [czyt.
docere et delektare] (nauczać i bawić), co ozna-
czało, że celem sztuki jest wychowywanie społe-
czeństwa, ale nie przez nużący dydaktyzm, tylko
lekką formę, śmiech, zabawę. Stąd w oświeceniu
popularność takich gatunków literackich, jak ko-

media, bajka czy satyra. Ta ostatnia to utwór Oprócz literatury oświeceniowej pozytywne wzorce
poetycki ośmieszający i piętnujący ludzkie wady, propagowano na deskach teatrów. W wielu krajach, w tym
obyczaje oraz negatywne przejawy życia społecz- w Polsce, powstawały pierwsze teatry narodowe. Stawiały
nego. Bohaterowie tych utworów reprezentowa- one sobie za cel kształtowanie bardziej świadomego
li rozmaite postawy życiowe – zarówno te, które obywatela, krzewiły idee oświeceniowe, miały skłaniać
zdaniem pisarzy oświeceniowych były godne na- do refleksji i dostarczać rozrywki. Były dla społeczeństwa
śladowania (tolerancja, pracowitość), jak i te zasłu- lustrem ukazującym mu jego wady. Na ilustracji: wnętrze
gujące na potępienie (zacofanie, chciwość). francuskiego teatru z XVIII wieku.

135

0618_881295_historia_kl6.indd 135 18.06.2019 11:08:31