Page 20 - geografia 7

• Wysokość nad poziomem morza. Wraz ze wzrostem wysokości nad
Czynniki klimatotwórcze poziomem morza spada temperatura powietrza (średnio o 0,6°C na 100 m

wysokości), a sumy opadów atmosferycznych rosną (patrz il. 1.14, 1.17).
W każdej strefie klimatycznej występuje klimat górski (astrefowy), który
Czynnik strefowy
jest chłodniejszy i wilgotniejszy niż ten charakterystyczny dla danej strefy.
W górach występują też wiatry lokalne, np. w Polsce – wiatr halny (il. 1.14).

szerokość geograficzna • Układ pasm górskich i innych form terenu. Występowanie wznie-
sień na trasie, którą napływają masy powietrza, utrudnia dalsze ich prze-
mieszczanie. W Polsce przewaga nizin i równoleżnikowy układ pasm gór-
Czynniki astrefowe skich i innych form terenu (np. wzniesień pojezierzy i wyżyn) umożliwia
swobodny przepływ powietrza w kierunkach wschód – zachód oraz na-
pływ powietrza z północy. Sudety i Karpaty i leżące dalej na południu
ukształtowanie terenu i układ
głównych form terenu Alpy utrudniają napływ do Polski powietrza z południa Europy.
• Rozmieszczenie lądów i mórz. Nad lądami powstaje powietrze
kontynentalne, które jest suchsze niż powietrze morskie. Na klimat
rozmieszczenie
lądów i mórz Polski najbardziej wpływają masy powietrza morskiego znad Oceanu
Atlantyckiego i powietrza kontynentalnego znad Azji. Na północną część
Polski, lokalnie, oddziałuje Morze Bałtyckie – nad morzem zimy są ła-
prądy morskie godniejsze niż w pozostałej części kraju. Występuje tam lokalny wiatr –
bryza (il. 1.15).
• Prądy morskie. Ciepłe prądy morskie podnoszą temperaturę i wilgot-
masy powietrza i kierunki ność powietrza na lądzie, a zimne odwrotnie – obniżają te parametry.
ich przemieszczania
Na klimat Europy mają wpływ ciepłe prądy morskie: Północnoatlan-
1.13 Główne czynniki wpływające tycki i Norweski, opływające ją od zachodu. Podwyższają one temperatu-
na klimat danego miejsca rę powietrza i wilgotność w większej części kontynentu w tym – w Polsce.

m n.p.m.
wiatr halny bryza dzienna bryza nocna
2500 -1 C morska lądowa
O
O
O
2000 2 C 4 C
chłodny O O suchy wiatr
1500 wilgotny wiatr 5 C 9 C Niż Wyż
ciepły
O
1000 8 C 14 C Wyż Niż
O
Wyż Niż chłodna ciepła ciepła chłodna
O
500 11 C 19 C powierzchnia powierzchnia powierzchnia powierzchnia
O
1.14 Schemat powstawania wiatru halnego 1.15 Schemat powstawania bryzy
Kiedy po przeciwległych stronach gór występują duże Ląd przyjmuje i oddaje ciepło szybciej niż woda. W ciągu dnia
różnice ciśnienia atmosferycznego, po tej stronie, po której nad jego powierzchnią ciepłe powietrze się wznosi, a ciśnienie
jest wyż, powietrze wznosi się i ochładza o 0,6°C na 100 m spada – tworzy się tu niż. Woda w ciągu dnia nagrzewa się
wysokości. Para wodna przemienia się wtedy w wodę lub wolniej i nad jej chłodną powierzchnią powietrze osiada –
lód i powstają opady. Dlatego na drugą stronę gór dociera tworząc wyż. W dzień wiatr wieje od morza (wyżu) do lądu
powietrze suche, które, opadając, ogrzewa się średnio o 1°C (niżu) i jest wilgotny. W nocy ląd ochładza się szybciej, więc
na 100 m. Tworzy się tam porywisty, ciepły i suchy wiatr. Zimą powietrze osiada nad jego powierzchnią i tam tworzy się wyż,
powoduje odwilż i schodzenie lawin. W Polsce nazywa się a nad morzem powstaje niż. W nocy wiatr wieje od lądu (wyżu)
halny i wieje w Karpatach. Dociera niekiedy do Krakowa do morza (niżu) i jest suchy

18

28.11.2022 21:30:12
1128_883352 _geografia_kl7_LIFT_DRUK.indd 18 28.11.2022 21:30:12
1128_883352 _geografia_kl7_LIFT_DRUK.indd 18