Page 81 - polski 7 cz 1

10. Wskaż na schemacie najważniejsze narządy mowy – dzięki nim wydobywamy dźwięki.

jama nosowa jama ustna jama gardłowa podniebienie twarde podniebienie miękkie zakończone
języczkiem język wiązadła głosowe dziąsła dolne i górne zęby dolne i górne

jama ustna

język

krtań

11. Ustal właściwą kolejność etapów powstawania dźwięku.
powietrze przechodzi przez aparat fonacyjny (krtań)
wdech powietrza
powietrze dostaje się do aparatu artykulacyjnego (narządy mowy jamy gardłowej, ustnej i nosowej)
wydobywa się dźwięk mowy
aparat ekspiracyjny (płuca) tłoczy powietrze, które wprawia w drgania pozostałe narządy mowy

Jak powstają głoski?
Wymawianie (artykulację) głosek umożliwia praca narządów mowy, polegająca na przekształcaniu strumienia powietrza, który podczas
wydechu wydostaje się z płuc, przechodząc kolejno przez tchawicę, krtań z wiązadłami głosowymi (to dwa elastyczne mięśnie), jamę gar-
dłową, a na końcu przez jamę ustną i w pewnych warunkach również nosową. W jamie ustnej znajdują się kolejne narządy mowy: ruchome
(wargi, język i podniebienie miękkie zakończone z tzw. języczkiem) oraz nieruchome (zęby, dziąsła i podniebienie twarde). Różnorodność
głosek wynika z tego, że w czasie ich wymowy poszczególne narządy mowy pozostają w różnych relacjach wobec siebie: zwierają się ze
sobą, zbliżają do siebie lub oddalają od siebie – zamykają, ścieśniają lub otwierają kanał przepływu powietrza.
W czasie wymawiania samogłosek powietrze przepływa swobodnie przez jamę ustną, gdyż znajdujące się w niej narządy mowy są od siebie
oddalone, natomiast przy wymawianiu spółgłosek następuje ich chwilowe zwarcie lub powstaje pomiędzy nimi wąska szczelina.
Miękkość spółgłoski zależy od położenia języka podczas jej wymawiania. Kiedy środek języka zbliża się do podniebienia lub przez chwilę
zwiera się z nim, powstają spółgłoski miękkie (np. ń, ś, ć, ki). Pozostałe spółgłoski są twarde (np. n, s, c, k). Uwaga! Ten podział nie dotyczy
samogłosek.
Głoski dźwięczne (np. a, e, b, d) powstają dzięki drganiom wiązadeł głosowych pod wpływem przechodzącego przez nie powietrza, nato-
miast w czasie wymawiania głosek bezdźwięcznych (np. p, t, f) wiązadła głosowe są rozsunięte i przepływające powietrze nie powoduje
ich drgań.
Na wymowę głosek ustnych i nosowych wpływają ruchy podniebienia miękkiego. Jeśli unosi się ono do góry, przylegając do tylnej ściany
jamy gardłowej i zamykając dostęp do jamy nosowej, powietrze przechodzi tylko do jamy ustnej – tak powstają głoski ustne (np. a, e, l, p).
Jeśli podniebienie miękkie opuszcza się, strumień powietrza może przepływać zarówno przez jamę ustną, jak i nosową – powstają wtedy
głoski nosowe (np. ą, ę, m, n).

79