Page 93 - polski 8 cz1

10. Zbadaj budowę poniższych wypowiedzeń. Czy można je nazwać zdaniami
wielokrotnie złożonymi?

a) Policz, ile zdań składowych zawierają. Dokonując analizy wypowiedzenia wie-
b) Ustal, w jakich relacjach występują zdania składowe – nadrzędności, lokrotnie złożonego, trzeba zapamiętać
podrzędności czy współrzędności. kolejność określonych czynności. Zaczy-
c) Narysuj wykresy tych wypowiedzeń. namy od podzielenia wypowiedzenia
na zdania składowe i ponumerowania
ich. Teraz należy znaleźć wypowiedze-
Działo się to tak szybko, że Genowefa
Biegli, potykali się i wstawali, nieśli nie główne i ustalić zależność pomiędzy
ze sobą jakieś walizki, pchali wózki. nie pojęła zdarzenia, którego
była świadkiem. wypowiedzeniami, czy są współrzędne,
czy podrzędne względem siebie i zdania
głównego. Te czynności ułatwią nam
Podniosła rękę do oczu, bo oślepiało ją zachodzące słońce, i dopiero wtedy poprawne sporządzenie wykresu.
zobaczyła starego Szloma w rozpiętym chałacie, jasnowłose dzieci Gerców
i Kindelów, Szenbertową w niebieskiej sukience, jej córkę z niemowlęciem na ręku
i maleńkiego rabina, którego podtrzymywano za ramiona.

Zdania wielokrotnie złożone zbudowane są z więcej niż dwóch zdań składowych, np. Kiedy mówię spokojnie (1), moi rozmówcy
nie denerwują się (2), a i ja mam mniej kłopotów (3).
Centrum takiego zdania stanowi zdanie główne – pozostałe są wobec niego podrzędne lub współrzędne, np. Mimo że się
uspokoiła (1), nie mogła zapomnieć (2 – zdanie główne), że koleżanka wypominała jej dawną historię (3) i nie zapomniała
o wszystkim (4).
Wykres powyższego zdania wielokrotnie złożonego:
2

zdanie główne
1 3 4
zdanie podrzędne zdanie podrzędne zdanie
okolicznikowe dopełnieniowe współrzędne
przyzwolenia łączne

Pamiętaj o przecinku oddzielającym zdania składowe w zdaniu wielokrotnie złożonym. Zasady stosowania przecinka są takie
same jak w zdaniach złożonych współrzędnie i podrzędnie. Zawsze oddzielaj przecinkiem zdanie podrzędne od nadrzędnego oraz
zdania współrzędnie złożone przeciwstawne i wynikowe, a także łączne bezspójnikowe.
Jedną z części składowych zdania złożonego lub wielokrotnie złożonego może być imiesłowowy równoważnik zdania
z imiesłowem przysłówkowym współczesnym (Przechodząc przez ulicę, rozglądał się na wszystkie strony) lub uprzednim
(Wróciwszy do domu, zajął się naprawą roweru). Na wykresie zaznaczamy go linią falistą. Pamiętaj, że oba człony wypowiedzenia
z imiesłowowym równoważnikiem zdania (podrzędny i nadrzędny) powinny dotyczyć tego samego podmiotu. Imiesłowowy
równoważnik zdania oddzielaj przecinkiem od reszty wypowiedzenia.

11. Przekształć tekst – połącz zdania pojedyncze, tworząc wypowiedzenia
wielokrotnie złożone. Jakich zmian należało dokonać?
Kurt zobaczył Prawiek z ciężarówki. Przywieziono w niej żołnierzy
Wehrmachtu. Nie urządzali kwater w chłopskich chatach. Zarekwirowali sad
Cherubina. Zaczęli budować baraki. W jednym z nich miała być kuchnia.
Zarządzał nią Kurt. Szukali żywności w chałupach chłopów. Wchodzili
do izb. Mieszkańcy wsi chowali jedzenie w różnych miejscach. Kapitan
wyciągał pistolet. Krzyczał ze złością. Kazał oddawać wszystko.

91