Page 181 - wos 8

Sąd Najwyższy jest naczelnym organem sądowym sprawującym nad-
zór w zakresie orzekania nad sądami powszechnymi i szczególnymi. Sąd Naj-
wyższy orzeka o ważności wyborów i referendów, stosuje kasację wyroków
(uchylenie wyroku i skierowanie sprawy do ponownego rozpatrzenia przez
sąd niższej instancji z powodu stwierdzonych nieprawidłowości), interpretuje
przepisy prawne budzące wątpliwości w toku orzecznictwa sądowego, udziela
odpowiedzi na pytania prawne formułowane przez sądy itd.
Sądy powszechne to: sądy rejonowe, sądy okręgowe i sądy apelacyjne. Gmach Sądu Najwyższego
Sądy rejonowe tworzy się zazwyczaj dla jednej gminy lub kilku gmin. Są to sądy w Warszawie.
pierwszej instancji, rozpatrujące sprawy cywilne i karne, rodzinne i opiekuń-
cze, z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Z kolei zasięg działania
sądów okręgowych wyznaczony został na obszar kilku powiatów. Są to sądy
odwoławcze (drugiej instancji) dla spraw rozpatrywanych w pierwszej instancji
w sądach rejonowych. Ponadto są sądami pierwszej instancji dla poważniej-
szych spraw cywilnych i karnych (np. dotyczący zabójstw, produkcji fałszywych
pieniędzy i dokumentów, spraw z zakresu prawa prasowego). Sądy apelacyjne
z kolei utworzono dla kilku sądów okręgowych. Są wyłącznie sądami drugiej
instancji dla spraw rozpatrywanych w pierwszej instancji w sądach okręgowych.
Do kompetencji sądów administracyjnych należy rozpatrywanie
skarg na decyzje administracyjne (np. obywatele mogą zaskarżać decyzje
podjęte przez organ państwowy lub samorządowy, a także bezczynność
i przewlekłe działanie urzędników) oraz sporów kompetencyjnych między
organami administracji publicznej. Naczelny Sąd Administracyjny jest
sądem drugiej instancji oraz sądem kasacyjnym w stosunku do postanowień
wojewódzkich sądów administracyjnych.
Sądy wojskowe to sądy karne, rozpatrujące sprawy o przestępstwa po-
pełnione przez żołnierzy służby czynnej, a także niektóre przestępstwa popeł-
nione przez osoby cywilne (np. szpiegostwo) i żołnierzy państw obcych.

Trybunały
Zgodnie z ustawą zasadniczą, drugim elementem władzy sądowniczej są
trybunały. Trybunał Konstytucyjny (TK) jest jedną z podstawowych in-
stytucji gwarantujących zachowanie w państwie porządku konstytucyjnego,
poszanowanie praw i wolności jednostki oraz ograniczanie władzy politycz-
nej, zgodnie z zasadami państwa prawa. Trybunał Konstytucyjny składa się
z 15 sędziów wybieranych przez Sejm na 9-letnią kadencję. Ta sama osoba Ciekawe!
może pełnić obowiązki sędziego TK tylko jedną kadencję. Każdy, po wyczerpaniu zwykłej drogi
Do głównych kompetencji Trybunału Konstytucyjnego należą: prawnej, ma prawo zaskarżyć do TK
• kontrolowanie zgodności ustaw, umów międzynarodowych oraz innych akty prawne – np. ustawy, rozporządze-
aktów prawnych z konstytucją, nia naruszające konstytucyjne wolno-
ści lub prawa itp. Skargę konstytucyjną
• stwierdzanie tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Pre- może sporządzić i wnieść w imieniu
zydenta RP, skarżącego wyłącznie wykwalifikowany
• rozpatrywanie skarg konstytucyjnych, adwokat albo radca prawny.

179