Page 14 - geografia 7

Wpływ ruchów górotwórczych na ukształtowanie powierzchni

Przyczyną powstawania gór są procesy zachodzące w głębi Ziemi – najczę-
ściej ruch płyt litosfery. Tam, gdzie płyty nasuwają się na siebie, zachodzą
procesy fałdowania i wypiętrzania skał, a góry powstałe w ich następstwie to
góry fałdowe (il. 1.8 A). Najwyższe góry Europy (Alpy) oraz najwyższe góry
Polski (Karpaty) zostały wypiętrzone na skutek napierania płyty afrykańskiej
na płytę eurazjatycką. Prędkości i kierunki przemieszczania się płyt litosfery
1.7 W Alpach lodowce górskie są zmienne. W taki sposób można wyjaśnić istnienie okresów górotwórczości,
występują współcześnie czyli orogenez w dziejach Ziemi. Większość nazw orogenez pochodzi od
nazw gór powstałych w trakcie ich trwania. Orogeneza kaledońska wzię-
ła swoją nazwę od Gór Kaledońskich w Szkocji, orogeneza hercyńska –
od gór Harz w Niemczech, a orogeneza alpejska – od Alp (il. 1.7).
Rzeźba wysokogórska Tatr czy Alp powstała nie tylko pod wpływem
wewnętrznych procesów geologicznych (fałdowania), ale także procesów
Erozja – proces niszczenia powierzchni geologicznych działających od zewnątrz, głównie wskutek erozji, czyli pro-
terenu m.in. przez wodę, wiatr, słońce, cesów niszczących powierzchnię terenu (przez mróz, wiatr i wodę). Erozja
działalność organizmów. była najintensywniejsza wtedy, gdy w górach występowały lodowce górskie.
To wówczas Tatry Wysokie, zbudowane z twardych granitów, uzyskały współ-
czesne rysy: strome stoki, ostre szczyty, urwiste wierzchołki (czyli turnie).
Kiedy procesy zewnętrzne – zarówno procesy niszczące (erozja), jak i bu-

Akumulacja – proces gromadzenia dujące (akumulacja) – trwają bardzo długo, góry stają się coraz niższe, aż
materiału skalnego przez siły w końcu ich powierzchnia się wyrównuje (il. 1.8 B). Tak było z Sudetami
zewnętrzne np. wodę, lód, wiatr. w Polsce. Powstały one w orogenezie hercyńskiej, a na początku orogenezy
alpejskiej nie były już widoczne w krajobrazie. Naciski ze strony wypiętrza-
jących się Karpat w orogenezie alpejskiej spowodowały, że obszar Sudetów
uległ odmłodzeniu, tzn. doszło do ponownego utworzenia gór. Nastąpiło to
wskutek rozcięcia terenu uskokami (liniami spękań), wzdłuż których wydźwi-
gnęły się niektóre bloki skalne – utworzyły tzw. zręby (np. współczesne Karko-
nosze), a inne obszary się obniżyły (Kotlina Jeleniogórska, Kotlina Kłodzka).
Takie góry nazywamy górami zrębowymi (il. 1.8 C).

Fałdowanie Erozja (niszczenie rzeźby) terenu Odmładzanie rzeźby terenu

A B C

Przemieszczanie się płyt litosfery powoduje Erozja, czyli niszczenie powierzchni Ziemi Kiedy płyty litosfery naciskają na stare,
naciskanie na zgromadzone w obniżeniach wskutek działania np. wód płynących sztywne skały, nie ulegają one fałdowaniu,
skały (osady), np. osadzone na dnie morza. i wiatru. Jest to proces trwający wiele lecz pękają wzdłuż powierzchni zwanych
Dalszy nacisk jest przyczyną ich fałdowania milionów lat, prowadzi do wyrównania uskokami. Część skał jest wypychana
i wypiętrzania. Powstają góry fałdowe. terenu. ku górze (powstają zręby), inne opadają,
tworząc zapadliska tektoniczne. Kształtuje
się rzeźba gór zrębowych.
1.8 Powstawanie gór fałdowych (A), zrównywanie rzeźby terenu wskutek procesów erozji (B) i powstawanie gór zrębowych (C)

12

28.11.2022 21:29:57
1128_883352 _geografia_kl7_LIFT_DRUK.indd 12
1128_883352 _geografia_kl7_LIFT_DRUK.indd 12 28.11.2022 21:29:57