Page 112 - historia 6

Próby wzmocnienia władzy królewskiej przez Wazów
Władcy z dynastii Wazów nie byli w stanie skutecznie osłabić pozycji
magnaterii. Wszelkie próby podejmowane przez nich w celu wzmoc-
nienia władzy królewskiej (kosztem zdominowanego przez magna-
tów sejmu) kończyły się niepowodzeniem. Magnaci udaremniali je,
wpływając na posłów lub organizując rokosze; jak Jerzy Lubomirski
za panowania Jana Kazimierza w 1665 roku. Jego rokosz przerodził
się w wojnę domową. Ostatecznie strony zawarły ugodę, ale wystą-
pienie to przyczyniło się do zablokowania planowanych przez króla
reform, w tym wprowadzenia elekcji vivente rege.

Magnaci w prywatnych celach
Liberum veto
wykorzystywali urząd
hetmana, który zapewniał Wraz z osłabieniem władzy królewskiej i wzrostem znaczenia magna-
władzę nad wojskiem terii w kraju postępowała anarchia. Przyczyniło się do niej między
Rzeczypospolitej. Urząd ten innymi utrwalenie zasady liberum veto [czyt. weto], stosowanej
– sprawowany dożywotnio przez posłów podczas obrad izby poselskiej. W dawnej Rzeczypo-
przez członków potężnych spolitej sejmy podejmowały uchwały w sposób jednomyślny. Jeśli
rodów, m.in. Potockich, jednak choć jeden z posłów wzniósł w czasie obrad okrzyk liberum
Radziwiłłów i Lubomirskich – veto! – co oznacza: nie pozwalam – zgromadzenie rozchodziło się
stał się narzędziem nacisku bez podjęcia decyzji w danej sprawie. Sprzeciw pojedynczego posła
wywieranego na monarchów. skutkował również unieważnieniem wszystkich uchwał zatwierdzo-
Na obrazie: hetman Jerzy
Lubomirski. nych wcześniej na tym sejmie. Zasadę liberum veto zastosowano po raz
pierwszy w 1652 roku. Uczynił to poseł Władysław Siciński, który

Anarchia – stan chaosu w pań- nie zgodził się na przedłużenie obrad izby poselskiej. Szlachcic uczy-
stwie będący skutkiem słabości nił to prawdopodobnie za namową magnata Janusza Radziwiłła. Jego
władzy centralnej. mocodawca chciał w ten sposób zaburzyć prace sejmu.

Szlachta uważała zasadę liberum
veto za podstawę złotej wolności.
Służyła ona jednak niemal
wyłącznie do obrony prywatnych
interesów – posłowie korzystali z niej
bowiem najczęściej na zlecenie
magnatów (za co otrzymywali
pieniądze). Stosowanie liberum
veto szkodziło dobru publicznemu,
gdyż uniemożliwiało sprawne
funkcjonowanie państwa. Było to
szczególnie niebezpieczne podczas
wojny, gdy sejm nie mógł uchwalić
podatków na wypłatę żołdu dla wojska.

110

0618_881295_historia_kl6.indd 110 18.06.2019 11:08:00