Page 142 - polski 7 cz 1

4.8 Oni radzili sobie z zaborcami (literatura wspomnieniowa)

Podejmij temat z Zastanów się przez chwilę i powiedz, na lekcjach których przedmiotów
szkolnych uczniowie w czasie zaborów byli szczególnie narażeni
na rusyfikację bądź germanizację. Uzasadnij swój wybór.
z Przeciwstawianie się wynaradawianiu nie należało do rzeczy prostych
i oczywistych. Wielu młodych i dorosłych nie potrafiło tego uczynić, dlatego
szczególnie godne odnotowania były wszelkie próby oporu. Podczas
czytania fragmentu powieści Melchiora Wańkowicza zwróć uwagę, co robili
w tym zakresie jej bohaterowie.

Melchior Wańkowicz (1892–1974) Melchior Wańkowicz
– pisarz i publicysta; w latach 1939–1958 Ziele na kraterze
przebywał na emigracji. Autor (fragment)
reportaży literackich (Na tropach
Smętka, Monte Cassino, Westerplatte), Przed samymi wakacjami wyszło rozporządzenie rosyjskie, że od następnego
powieści i wspomnień (Szczenięce lata, roku szkolnego wykład historii i geografii będzie się odbywać po rosyjsku.
Ziele na kraterze). W pierwotnym statucie znajdowało się zdanie, że w prywatnych szkołach ję-
zyk polski będzie wykładowym „z wyjątkiem języka rosyjskiego, historii i geo-
grafii”, co było rozumiane w ten sposób, że tylko rosyjskiej historii i geografii
będą nauczali Rosjanie. Odkuwający się z ustępstw rząd rosyjski wyinterpre-
tował, że obowiązek wykładania po rosyjsku rozciąga się na wszelką historię
i geografię.
A więc najczulsze przedmioty – humaniora – miały być wykładane w nie-
1
nawistnym języku przez obcych ludzi. Łatwo sobie wyobrazić rozpacz spo-
łeczeństwa i wściekłość młodzieży. Czas na to obwieszczenie wybrany był
sprytnie – młodzież już rozjeżdżała się na wakacje i nie zdążyłaby zorganizo-
wać oporu. A zresztą taka była koniunktura , że opór byłby zdławiony i całe
2
Melchior Wańkowicz polskie szkolnictwo unicestwione.
Walka więc była przegrana. W naszej klasie jednak przeprowadziliśmy ją
w sposób iście sztubacki .
3
1 humaniora – nauki humanistyczne, Zajrzawszy do podręcznika Kariejewa, który od jesieni był zalecony jako
nazwa używana w dawnych wiekach rosyjski podręcznik historii, skonstatowałem , że pierwszym wykładem będą
4
2 koniunktura – tu: sytuacja, warunki odkrycia morskie Portugalczyków, a drugim – reformacja. Przewertowałem
5
3 sztubacki – uczniowski, niedojrzały, ogromne dzieło Peshla o tych właśnie odkryciach i kilka anegdotycznych,
właściwy osobom młodym przyczynkowych książek o reformacji. Wynotowałem dziesięciorzędne szcze-
4 skonstatować – zauważyć, stwier- góły drobne jak pchły. [...]
6
dzić, ustalić jakiś fakt Ostatecznie, jak się potem okazało, Bucefał był nieszkodliwy i jedyne,
5 Peshla – czyt. peszla czego pragnął, to żeby on mógł sobie mruczeć na katedrze, a my żebyśmy
sobie czynili w czasie lekcji, co nam się podoba, z jednym warunkiem, aby
6 Bucefał – imię słynnego konia Alek-
sandra Wielkiego; tu: przezwisko na- to nie było czynione aż tak głośno, żeby ściągać zewnętrzną interwencję dy-
dane przez uczniów nauczycielowi rektora. [...]

140